مقدمه

تاریخ افکار، عقاید و الگوهای نظام اداری ایران و مغرب زمین را می­توان از حیث مشترکات و تفاوت­ها در دو خاستگاه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد:

1- خاستگاه فکری

2- خاستگاه تاریخی

در خاستگاه فکری خلقت انسان واجتماعات بشری با مبانی فکری و جهان­بینی فلسفی، بر اساس دو اصل: یکی اصل تکوین، و دیگری اصل تشریع مصداق پیدا می­کند. شسوال عمده و اساس در این خاستگاه این است: ریشه فکری و یا فکر تمدنی علم اداره کردن در ایران و مغرب زمین در کدام است؟برای پاسخ لازم باید به دو خاستگاه  فکری در تحول تاریخ ایران و جهان اشاره کرد:1- خاستگاه فکری بین­النهرین، 2- خاستگاه فکری یونان.

خاستگاه فکری بین­النهرین، مجموعه فرهنگ و تمدن بشری است که بر اساس اسناد و شواهد تاریخی و تحلیلی و همچنین اخبار عقلی و نقلی ریشه در اندیشه­های الهیون و خداپرستان دارد. خاستگاه فکری یونان مجموعه فرهنگ و تمدن مغرب زمین یعنی یونان و روم تلقی می­گردد که به اعتقاد بسیاری از مورخین قسمت زیادی از این تمدن از خاستگاه بین­النهرین ریشه و مایه گرفته است. ریشه­های فکر اداری و مدیریتی در دو خاستگاه را می­توان در سه دوره زیر مورد بررسی قرار داد:

الف.دوره اول: این دوره از تشکیل امپراطوری یونان و ایران آغاز و تا اواخر امپراطوری رم و ساسانی امتداد می­یابد. در این دوره جهت گیری معرفت بشری به سوی اصالت یافتن انسان، دنیا، جسم و فلسفه بوده است. علم اداره در این دوره به صورت تفنن و با سبک و سیاق سلایق و استعدادهای فردی خانواده­ها آن هم نظام­های فئودالی بروز می­کرده است. به عنوان مثال مالک و رئیس یک خانواده بزرگ کلیه اقدامات و عملیات سرپرستی را انجام می­داده و تقسیم وظایف و یا کار در آن دوره وجود داشته است. همچنین رویکردهای مدیریتی و نظارتی هیچ­گاه بر اساس طرح قبلی نبوده و هرگز به صورت همه­گیر، برای همه کس و همه جا تسری نداشته است.

ب. دوره دوم: دوره دوم از پایان عهد باستان تا ابتدای عصر رنسانس را در برمی­گرفته است.در این دوره در مقابل دنیا گرایی و لذت طلبی مواجهه شدید وجود داشت و دنیاگریزی اساس اداره امور بودکه هنوز در ساختار «خانواده­مدار» جاری بوده است. این دوره یعنی بین سال­های 476 تا 1450میلادی به مفهوم جدید به نام «قرون وسطی» معروف شده است که تحقیقات از آن دوره مغرب زمیننتایجی چون:

1- نفوذ بی­حد و حصر کلیسا، مذهب و فئودالیسم،

2- ریاضت­کشی، تن­کشی، رهبانیت و ترک دنیا، مهارزدن بر میل­ها و هوس­های نفسانی و آماده شدن برای سعادت اخروی

3- رواج یافتن اوهام و خرافات

4- از بین رفتن روح تفکر، انتقادف کنجکاوی، ابتکار و خلاقیت

5- توجه دائم به اخرت و رستاخیز در برابر دلبستگی به زندگانی و خویش در این جهان

6- نشناختن قدر زیبایی و کمال و اداره امور زندگی خود در این جهان را نشان می­دهد…

در ایران زمین وضعیت به گونه­ای دیگر بود چنان که به عنوان مثال بروز اندیشه­های روشنگرانه چون خواجه نظام­الملک در دوره ملک­شاه سلجوقی را می­توان معرفی کرد.

ج. دوره سوم: دوره سوم از آغاز عصر رنسانس تا قرن حاضر است. در مغرب زمین این دوره عکس­العمل افراط­آمیز در مقابل مذاهب بشری نشان داده شده است و علم اداره خود را از ارزش­های دینی جدا و به به واقعیت­ها و هست­ها، خویشاوند ساخته است. پرستش علم جای پرستش خدا و توجه به اصالت سود حاصل از سرمایه به جای انسان قرار داشته است. تغییر نظریه­های مدیریت و نظریات علم اداره در این دوره به وقوع پیوسته است و تفکر استبدادی و سبک مدیران اقتدار گرا کم کم جایش را به سبک­های انسانی­تر و نظریه­های علمی مدیریت که حاوی محتوای اصالت علم به جای اصالت ارزش بوده و اعتقاد به کار، سازمان و علم اداره کردن می­دهد. در ایران زمین در همین دوره نظام مدیریت متمرکز به تدریج با بهره­ گیری از آموزه­های اسلامی و ایرانی، تشکیلاتی را در عرصه نظام حکومتی، دولتی و اداری فراهم می­کرده است.

نام کتاب: سیاست و علوم اداری

مولف: محمد امین سرکهکی ( 30/11/1369)

ویراستار : حدیث ابراهیمی

صفحه آرا : حدیث ابراهیمی

ناشر: ‏‫‏ اصفهان : پارسیان دانش پندار1398

شمارگان: 1000

قطع: وزیری

تاریخ نوبت چاپ: 1398

نوبت چاپ: اول

شابک: 5-69-6512-622-978

شماره کتابشناسی ملی: ۵۷۹۹۷۷۲